Sözel Olmayan Davranışların Dili-3: Anal Dönem
Anal Dönem (2-3 Yaş Aralığı)
Anne-babaların korkunç iki yaş (Terrible Two) olarak adlandırdıkları bu dönemde, çocuk etrafındaki nesneleri, kendi beden parçalarını ve anneyi kontrol edebildiğinin farkına varır ve bu konu üzerinde çalışmaya başlar. Uzun süredir yatay düzlemde keşfettikleri dış dünyayı, şimdi yürüyerek dikey düzlemde keşfe çıkarlar. Tam da bu yüzden yetişkinlerle inatlaşır, kendi arzuladığını tutmak ve bırakmak ister. Anal dönemin temel gelişimsel konusu kendini ve nesneleri sunmak ile onları anlamlı düşünsel içerikte sunmak için temel oluşturmaktır.
Bazılarında, anal dönem bebek bir geçiş nesnesi yarattığında başlar. Geçiş nesnesi (bir battaniyenin kenarı veya ayıcık gibi) farklı üst-alt beden parçalarını saklamasına ve kendi ile annesinin beden parçalarındaki hissi saklamasına yardım eder (Winnicott, 1953). Henüz somut nesnelerin yardımı olmadan isteklerini belirtemez ve isteklerini semboller üzerinden sunamaz.
Anal Dönemde Beden Üzerindeki Kontrol
En salt formunda, anal kıvranma ritimleri anüsün karşıtlıklarında görülür; fakat bedenin diğer parçalarında da oldukça sıklıkla kullanılır. Telaşlı ve dişleyen bebek anal ritimleri kullana kullana, kendini -cee oyunu oynayan ve el sallayan- daha hoş bir ortaklığa geçirir. Yeni pozisyonları düzenlemek, küçük şeyleri küçük hareketlerle toplamak için gerilim kontrolünün aynı hassas mekanizmalarını kullanır.
Tipik anal-sadistik tutma-bırakma ritminde, çocuk nesneleri bir süreliğine tutar, sonra onu yere atar. Yüksek gerilimle çömelme ve düşük gerilimle bedenini uzatma arasında koordinasyon sağlamayı öğrenir. Bu davranış kalıplarının tamamı, beceriler kazanması, dışkılama sistemi ve afektleri üzerinde kontrol kurması için önemlidir. Bedendeki ve yüzdeki benzer davranış setleri üzerinde kontrol kazanma, iki yaş çocuğunun aktör gibi duygularını göstermesini sağlar. Bu şekilde hem ne kadar büyük/küçük olduğunu hem de nasıl mutlu/kızgın olabildiğini gösterebilir.
Tutma-bırakma türündeki ritimlere hakim olma, iki yaş çocuğunun tüm davranışlarını renklendirir. Çocuk annesinin bacaklarına tutunur, eğer annesi görüş alanından çıkarsa ve tensel ilişkiyi keserse anneyi terk eder. O, başından büyük işlerle uğraşırken, anne her zaman orada olmalıdır. İki yaş çocuğu kendi kendine olmak isterse, anne gitmesine izin vermelidir. İki yaş çocuğunun, anal ritimler üzerinde kontrol kazanabilmek ve birey olma hissini alabilmek için kendiyle çok fazla vakit geçirmeye ihtiyacı vardır.
- Ayaklanan Çocuk (Anal Beden Ego)
Bir parça halinde dik olarak ayakta durma, çocuğa direncin sağlam ve sabit bir parçası olduğunu hissettirir. Herhangi bir şeyin üstüne tutunmak yerine ağırlığının merkezini kontrol etmek için içini kuvvetlendirmeyi öğrenir. Kendiyle beraber içinde olanları da yukarıda tutar. Dikey şekilde hizalanarak yetişkin dünyasının bir parçası olur. İkinci yılın hatıraları (iki yaşından önceki düşmeler, atılmalar, annenin kollarından alınmalar ve tekrardan anne kucağına alınma vb. ), iki-üç yaşındaki çocukların analizinde ortaya çıkar.
İki yaşından küçük çocuklar, bedenlerini katı dikey bir duvar olarak düşünüyor gibi görünürler. Bu duvar yıkıldığında, yeni ve dayanıklı beden imgesi bozulma tehlikesiyle karşı karşıya kalır. O anda kendine kalkan olması için annesinin desteğine (etrafta dolaşırken birden anneye geri dönüp sarılmak gibi) ihtiyaç duyar. Kendini yeniden dengede hissettiğinde, serbest bırakılmak ister. Uyumlu anne-çocuk ikilisi, önceki kavrama-bırakma sistemini dengeleme-bırakma sistemine doğru geliştirir.
- Nesneler Dünyası
Kas geriliminin farklı düzeylerinde, farklı boyutlarında ve dikey düzlemin farklı yönlerinde kontrol kazanmanın ötesinde, çocuk kendi ağırlığını nesnelerin ağırlığıyla değiştirerek dener. İterek, dürterek, kaldırarak ve atarak, ağır-hafif, güçsüz-güçlü özelliklerini ayrımlaştırmaya başlar. Hafif dokunma ile bastırmayı deneyerek dokuyu değerlendirir; uzayarak ve kısalarak boyutu değerlendirir. Bu şekilde, nesnelere “büyük” veya “güçlü” gibi önceki özellikleri yükler. Tüm nesneler hala anneyle ilgilidir. Oral dönemdeki çocuk nesnelerin anne tarafından “buraya” veya “oraya” koymuş olduğunu düşünür. Bu dönemde ise nesnenin özelliklerinin (kibar veya şiddetli, hafif veya ağır, akışkan veya katı, sert veya yumuşak) anne tarafından belirlendiğini düşünür. “bu”nun ağırlığı, “şu”nun büyüklüğü üzerinde kontrol kazanarak, onları kendinin yapar. Yeni bir nesne keşfettiğinde, annesine göstermek için kafasının üzerine taşır (“Şunu gör”). Annenin beğendiği nesneyi “değerli”, annenin onaylamadığı nesneyi değersiz ve gözden çıkarılabilir yapar. Bu yolla, bütün nesneler geçiş nesnesinin parçası olur çünkü onlar anneye ve çocuğa aittir (Winnicott, 1953; bkz 9. bölüm). Beden parçalarının ve nesnelerin ne olduğunu bilmek, çocuğa amaçlılık verir. Çocuk ne istediğini bilir ve annesini niyetiyle yüzleştirir.
- Tuvalet Eğitimine Başlayan Çocuk
İlk zamanlarda çocuk ne istediğini ve ne yaptığını jest ve sesle gösterebilir ( Örnek video ). Sabitliği ve idrar yapma üzerindeki kontrolü denemek, kelime üretimini geçici olarak geciktirir; fakat temsili şekilde kalıplaşmış davranışlar göstermeye başlar. Başlangıçta, kakasını yaptıktan sonra ne yaptığını annesine gösterir. Sonrasında, homurtuları gelecek olan ıkınma ve bırakmayı önceden bildirir. Sonunda, kakasını yapmadan önce anal-sadistik ritimler (kıvranma, tutma gibi) çıkararak, annesini haberdar eden maksatlı hırıltılar çıkarır. Bu şekilde, çocuk güvenilir bir haberciye evrilir.
Anal Dönemde Anne-Çocuk İlişkisi
Çocuk kalıcı semboller yaratabildikten sonra, anne imgesini dayanıklı katı bir cisim olarak inşa eder ve aynı özellikleri kendi de üstlenir. Buna mekandaki ağırlık sabitliğini kalıcılaştırma eklenir. Anal iki yaş çocuğu, annesine karşı karışık duygular besler. Buna karşın, olumlu içsel anne imgesini ( Freud, A. , 1965) sürdürebilme yeteneğini önce içselleştirilmiş anne imgesine, sonrasında -hislerdeki farklılığa rağmen “çocuğuna ait olma” özelliğiyle birlikte- mekanda şekillenen nesne olan anne temsiline dönüştürür. Çocuk nesnelerin ağırlık-ses özelliklerini içselleştirebildiğinde, benliği (ego) önceki değerlere göre nesne yatırımını düzenlemeye başlar. İlişkili ağırlıkları ve büyüklükleri karşılaştırır ve gerçekliğe dair değer yargılarını oluşturmaya başlar. İyi ve kötü ayrımlaştırmaya başlar ve kendini değersizleştirmeye karşıt tepki olarak ‘karşıt tepki geliştirme’ye başvurur. Yeni kazandığı ego tutumları, yeni değerler sistemi için temel (süperego) oluşturur.
Anal iki yaş çocuğu istediklerini göstermeye başlar, fakat karar vermeyi ve öngörmeyi henüz beceremez. Amacını harekete taşıyamaz ve hareketlerinin ve düşüncelerinin zamanını belirlemek, tahmin etmek ve sıralamak için hala annesine ihtiyacı vardır. Bunları kendi başına bir sonraki dönem olan üretral dönemde başaracaktır.
Uzm. Klinik Psikolog Cansu Torun