Yalan Çeşitleri Nelerdir? İnsanların Söylediği 8 Yalan Çeşidi
Psikanalist Salman Akhtar, Acının Kaynakları adlı kitabının 4. bölümü’nde Kandırma konusuna oldukça geniş bir yer verir. “Genel Anlamda Yalan Söylemek Üzerine” başlıklı bölümde ise, yalanlarla ile ilgili “gerçekler”i şu şekilde sıralar:
- Herkes yalan söyler.
- Hep doğru söylediğini iddia eden kişi, yalan söylüyordur.
- Her tür durumda doğruyu söyleme, sakıncalıdır.
- Topluma yararla olan pek çok iş kolunda yalan çok farklı biçimlerde ve oranlarda mevcuttur.
Yalanın bu kadar yaygın, hatta gelişimimizin doğal bir parçası olduğunu bilirken, acaba yalan söylediği ortaya çıkan insanlar neden bizde böylesine yoğun bir tiksinti hatta dışlama arzusu doğuruyor? Özellikle de daha zararsız yalanların gündelik yaşantımızın elzem bir parçası olduğunu düşünürsek, yalan söyleyen kişiler ile ilgili yalanın boyutu ve niyetine göre bir kategorizasyon yapmamız gerekiyor. Bu yazıda, sizlerle farklı yalan çeşitlerini ve kişinin bunun ardındaki motivasyonlarını paylaşmak istedik.
Yalan Çeşitleri: Beyaz Yalan’dan Küstah Yalan’a
Farklı türlerdeki yalanları anlamak, yalan söyleyen kişinin – bu kişi kendiniz ya da arkadaşınız olabilir- yaşadığı sıkıntıların farkına varabilme konusunda bir bakış açısı sağlayabilir.
-
Yalan Türü: Beyaz yalanlar
Söylendiğinde, çoğu zaman, çok ciddi sonuçlar yaratmayacağını düşündüğümüz türden yalanlara beyaz yalan deriz. Beyaz yalan söyleyen insanlar, genelde bunu, ince, düşünceli ve kibar gözükmek için söylerler. Bir beyaz yalan, bir partiye gitmemek için bahane uydurma ya da çok da beğenilmeyen bir hediye için teşekkür etme şeklinde olabilir. Ancak, sık sık beyaz yalan söylemek de bir müddet sonra diğer kişilerle çatışmaya neden olabilir, çünkü sözlerinizin ardındaki samimiyetsizlik ve yapmacıklık bir süre sonra anlaşılır.
Zaman içinde beyaz yalanlar silsilesi, siz ve diğerleri arasında mesafe oluşturabilir ve güvenilirliğinize zarar verebilir.
Brandon şöyle diyor: “Bazen arkadaşlarımla birlikte dışarı çıkmak istemediğimi söylememek için planım olmasa bile olduğunu söylüyorum. Bu, sevmediğimi söylemekten daha iyi bir seçenekmiş gibi görünüyor.” Aslında böyle bir durumda, Brandon’un her seferinde arkadaşlarına yalan söylemesindense, başvurabileceği başka yöntemler de var.
Sheriah: “Ben sadece depresif ve kötü olduğum zamanlarda insanlara iyi olduğumu söyleyerek yalan söylüyorum. Onlara yalan söylüyorum çünkü neler yaşadığımı ya da kişisel hayatımın nasıl gittiğini paylaşmak istemiyorum.” Sheriah, böyle yaparak kendisiyle bir ilişki/iletişim kurmaya çalışan kişiye karşı haksızlık etmiş oluyor, kurulacak ilişkinin/iletişimin önüne bariyerler koyuyor.
2. Yalan Türü: Yerine Getirilmeyen Sözler
Yerine getirilmeyen sözler, kişinin verdiği sözü gerçekleştirme konusunda başarısız olmasıdır. Tutulmayan sözler, söz veren kişinin en başında sözünü tutmaya niyeti olmadığı durumlarda daha zarar verici duruma gelebilir.
Bir blogger yazısında şöyle demiş: “Gidemeyeceğimi bildiğim halde, bir kıza onunla maça gideceğimi söyledim. Ona zarar vermeye çalışmıyordum ama başka ne yapacağımı bilemedim.” Bu durumda, aslında yalan söyleyen kişinin anlaması gereken şu: İlk başta karşısındakine acı verici “Hayır”ı demek yerine, sözünde durmayarak eninde sonunda by-pass etmeye çalıştığı acıyı karşısındakine hissettiriyor. Şüphesiz, o kız birlikte maça gidecekleri için oldukça heyecanlıydı, ancak sonuç onun için anlam verebildiği bir hayal kırıklığından ziyade, anlam veremediği bir hayal kırıklığı (“Neden buluşmamıza gelmedi ki?”) oldu. Bunun gibi örneklerden yol çıkarak diyebiliriz ki; tutulmayan sözler, bize yaslanan insanları sürekli hayal kırıklığına uğratarak çöküntülü bir yaşama neden olabilir.
3. Yalan Türü: Uydurma Yalanlar
Uydurma, diğerlerine doğruluğundan emin olmadığımız bir şeyi doğruymuşçasına anlatmaktır. Uydurma, son derece zararlıdır çünkü başka birinin itibarı ve adı ile ilgili dedikoduların çıkmasına ve yayılmasına neden olabilir. Dedikodu yaymak sadece bir yalan değil aynı zamanda o kişinin adını ve itibarını çalmak demektir. Paul şöyle yazıyor: “Dedikodu yaymayı sevdiğimi itiraf ediyorum. Bu sevmediğin biri hakkında yalanlar söylemek ile alakalı ve çoğu zaman da işe yarıyor.”
4. Yalan Türü: Küstah Yalanlar
Küstah yalanlar, herkesin yalan olduğunu bildiği yalanları söylemektir. Bu tarz yalanların yalan olduğu genelde alenidir, doğru bilgi birçok kişi tarafından bilinir. Örneğin, küçük bir çocuğun yüzünde çikolata lekeleri olmasına rağmen “Çikolatalı kurabiye yemedim.” demesi sevimli olabilir, ancak yetişkin dünyasında küstah yalanlar sinir bozucu ve yalan söyleyen kişinin itibarını oldukça sarsıcıdır.
İnsanlar yaşlandıkça, bazı şeyleri örtbas ederek daha zeki olmaya çalışırlar. Bazıları ise hiç büyümez ve karşısındaki söylediklerinin yalan olduğunu bilmesine rağmen hala bu yalanları kullanmaya devam eder. Ve bu bazı sıkıntılara yol açabilir çünkü bu yalanlar karşı tarafın kendisinin zamanını ve zekasını küçümsediğini düşündürür.
Sara: “Yalan söylemekten nefret ediyorum. Özellikle de herkes yalan söylediğimi bildiği zamanlarda. Kendimi çok salak hissediyorum.” Sara böyle hisseden tek kişi değil. Onun yalan söylediği kişiler de Sara karşısında kendini böyle hissediyor.
5. Yalan Türü: Abartma Yalanları
Abartı, doğruyu üzerine yalanlar ekleyerek süslemek ve büyütmektir. Abartan kişiler genelde diğerlerine kendilerini daha etkileyici göstermek için doğruyu ve yanlışı karıştırırlar. Abartan kimseler, gerçeği ve yalanı birlikte işlerler ve kimi zaman bu kendileri için de karmaşık bir hal alır. Bir süre sonra da kendi yalanlarına inanmaya başlarlar.
Amber, abartının ona yardım ettiğini savunuyor: “Hiçbir şeyde çok iyi değilim, bu yüzden hayatımdaki bazı olan bitenler hakkında abartılı detaylar veriyorum ve bu beni iyi hissettiriyor.” Abartan kişiler genelde içten içe yalnızlık ve özgüvensizlik duygularıyla başa çıkmaya çalışırlar. Abartıları, sanki, kendilerini daha iyi hissetmek için yaptıkları bir makyaj gibidir.
Abartı kullanan kişilerin dışarıdan bizi etkileyen karizma ve eğlenceli hikayelerinin ardında, çok da canlı ve neşeli olmayan bir benlik yatar.
6. Yalan Türü: Aldatma Amaçlı Yalanlar
Aldatmak, karşı taraf için en acı veren hareketlerinden biridir. Bir sevdiği veya kardeş gibi gördüğü biri tarafından aldatılan kişi, kendini aptal gibi hisseder ve aldatılmak iç dünyasında oldukça büyük bir yıkıma sebep olabilir. Salman Akhtar, ihanete meyilli kişilerin, çocukluk anılarında hatta bebekliklerine dair hikayelerinde kendilerine karşı anne-baba ve/veya kardeşler tarafından yapılmış büyük bir haksızlık olduğuna dair bir algılarının olduğunu söyler. Ve aldattıkları her kurban, sanki kendilerine yapılmış ilk ihanetin bir rövanşıdır. Ancak bu rövanş alma hırsı hiç bitmeyebilir, ve kişi kalıcı ilişkiler kuramayan görünürde muktedir ancak içeride boş bir bireye dönüşebilir.
7. Yalan Türü: Emek Hırsızlığı
Emek hırsızlığı, bir başkasının emeğini kendi işimiz gibi göstererek, hem çalmak hem de yalan söyleme eylemlerini kapsar. Bazı üniversite ve yüksek lisans öğrencileri bu sebeple okuldan atılmıştır.
Scott emek hırsızlığı yaptığını kabul ediyor: “İnternet’ten kopyalamak ve kendinin yaptığını söylemek yalan söylemek midir? Ben bunu okul için bir yazı yazmam gerektiğinde ve zaman sorunu yaşadığımda yapıyorum.” Scott’un bu konuda kafası karışık gibi. Ama evet, bu da yalan söylemek. Emek hırsızlığının kolayca yapılabiliyor olması onun doğru olduğu anlamına gelmez.
8. Yalan Türü: Zorlanımlı (Kompulsif) Yalan Söyleme
Kompulsif bir şekilde yalan söyleyen kişiler çok temel özgüven eksikliği ve ilgisizlik hisleriyle başa çıkmaya çalışıyorlardır. Bu şekilde yalan söyleyen kişiler bunu durdurmanın imkansız olduğunu düşünür. Kompulsif yalan söyleyen kişi, doğruyu söylemenin daha iyi ve kolay olacağını bildiği durumlarda bile yalan söyler.
Bree: “ Birlikte büyüdüğüm kişi sanki yarın yokmuş gibi yalan söylüyor. Anlamadığım kısmı ise bence yalanın her kelimesine inanıyor. Bu çok saçma.” Saçmadan da öte, bu bir facia.
Peki ya siz? Siz bu yalanlardan herhangi birini söylediniz mi? En çok hangi yalan tipini söylüyorsunuz yorumlarda belirtin. Ancak unutmayın ki, bir süre yalan söyleyebilirsiniz, ama eninde sonunda gerçek kapınızı çalar. Küçük beyaz yalanlarla başlayan serüven yaşamınıza zarar veren bir alışkanlık haline gelir. Gerçeği söylemenin ve yaşamanın bir özgürlük olduğunu bilmek bu noktada çok önemli. Yalan söyleme alışkanlığından kurtulmak ilk başlarda zor olabilir, ancak unutmayın ki: “Gerçek sizi özgür yapar.”
Yazar: Zeynep Özen
Editör: Ayşe Canan Altındaş
Bu serinin ilk yazısı için: Yalanlar Neden Söylenir? Farklı Türde Yalanları Anlamanın Yolları
Kaynaklar: Akhtar, S., (2017), Acının Kaynakları: Korku, Açgözlülük, Suçluluk, Kandırma, İhanet ve İntikam, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları