Yalanlar neden söylenir? “Yalanlar arzu gibidir.”
Sizce insanlar neden yalan söylerler? Ve yalanları anlamanın yolları nelerdir?
İnsanlar yalan söylediklerinde, bu yalanlar çoğu zaman gerçekleşmesini ya da gerçek olmasını arzu ettikleri şeylerdir. Yalanlarını deşifre etmek için ihtiyacınız olan tek şey söyledikleri yalanların başına “keşke” koymaktır.
Sık Söylenen Yalanlar
Araştırmalar gösteriyor ki, en sık söylenen yalanlar aşağıdaki gibidir:
- “Babam çok başarılı bir …’dır.”
- “Geleceğim konusunda hiç endişelenmiyorum.”
- “Bütün faturalarımız ödendi.”
- “Senin yemeklerin herkesinkinden daha iyidir.”
- “Büyükbaban hastaneye yalnızca testler için gidiyor.”
- “Lise futbol takımının yıldızı bendim.”
- “Bu sizin renginiz.” (Satıcıdan müşteriye söylenen yalan)
- “Arda senden hoşlanıyor bence.” (Arda ile tanışmak isteyen bir kadına söylenen yalan).
- “Görkem ve ben hala birbirimizi seviyoruz.”
- “Bütün işlerimi hallediyorum.”
- “İyi görünüyorsun. Kemoterapi sana iyi geliyor.” (Kemoterapide olan bir arkadaşa söylenen yalan)
Şimdi başına “keşke” ekleyerek düşünelim:
- “Keşke babam gerçekten de başarılı bir … olsaydı.”
- “Keşke notlarım konusunda hiç endişelenmiyor olsaydım.”
- “Keşke bütün faturalarım ödenmiş olsaydı.”
- “Keşke senin yemeklerin herkesinkinden daha iyi olsaydı.”
- “Keşke büyükbaban sadece test yaptırmak için hastaneye gitseydi.”
- “Keşke lise futbol takımının yıldızı ben olsaydım.”
- “Keşke bu renk size hakikaten yakışsaydı.”
- “Keşke Arda senden hoşlansaydı.”
- “Keşke Görkem ve ben hala birbirimizi seviyor olsaydık.”
- “Keşke bütün işlerimi halledebiliyor olsaydım.”
- “Keşke iyi görünseydin ve sesin iyi gelseydi.”
Bu yalanların çoğu aslında “beyaz yalanlar” olarak tabir edebileceğimiz, kişinin etrafındakilere zararı dokunmayan ve bir arzuya belirten yalanlardır. Beyaz yalanlar genelde kişinin sahip olmak istediği bir ideal benlik parçasını veya sahip olmak istediği bir şeyi dile getirir.
İdeal benlik nedir?
İdeal benlik psikanalitik teoride, üst benliğin (süperego) bir parçası olan, kişinin anne ve baba idealinden kendi benliğine yansıttığı idealleştirilmiş bir zihinsel yapıdır. Örneğin, dürüst ve başarılı bir kişi olmaya dair imge, ideal benliğin bir parçasıdır.
Yalanlar neden söylenir?
Aslında yalanlar, çoğu zaman kişinin elde etmek istediği şey veya bir özellik için bir kestirme yoldur. Okulda veya işte çok çalışmak iyi sonuçlar doğurabilir, mesela notlar hep yüksek, ya da işler hep halledilmiş olabilir. Ama belki bazı ödevler ya da işler çok zordur veya sizin kabiliyet kapasitenizin üstündedir; ve siz, yanlış da olsa, bu konuda asla başarılı olamayacağınızı düşünebilirsiniz. Ya da, daha basit haliyle, belki o kadar çok çalışmak istemiyor olabilirsiniz. Eğer notları yüksek veya tüm işlerini halledebilen biri olmak sizin için yine de önemliyse, bu konuda yalan söylemek cezbedici bir hal alır.
Yani, kısaca böyle durumlarda yalan, arzunun emek verilmemiş bir ifadesidir.
Yalan söylemek, bazen kabul etmekte zorlandığımız gerçeklerin üstünü kapatma yolu da olabilir. Bir anne oğluna büyükbabasının yalnızca test yaptırmak için gittiğini söylerken aslında belki de büyükbabanın ölüyor olmasını kendine itiraf etmekte zorlandığı için söylüyor olabilir. Bu anlaşılabilir bir durumdur, ancak böyle bir inkarın sonuçları eninde sonunda kişilerarası ilişkilere zarar verir. İnsanlar bu tarz yalanlara sevdiği insanlar (veya diğer canlılar) söz konusu olduğunda başvururlar.
Farklı türde yalanlar
“Yalanlar arzu gibidir.” bulgusu her yalana adapte edilemez. Burada buna birkaç örnek verebiliriz:
“Aa, hayır, bu o kadar da iyi değil canım.” (Bir sanatçının yapıtına iltifat eden birine karşı cevabı). - “Tabii ki, seninle bir gün dışarı çıkarız.”
- “O evde değil.” (Oda arkadaşıyla konuşmak isteyen birine oda arkadaşı onunla konuşmak istemediği zaman söylenen yalan).
- “Dersim için almam gereken kitabın ücreti 100 tl.” (normalde kitabın ücreti 60 tl; ancak ailesinin ona para daha fazla para göndermesini isteyen birinin söylediği yalan).
Buradaki ilk örnekte, sanatçı sadece alçakgönüllü oluyor. Yani aslında arzusu, yapıtınının o kadar da iyi olmamasını istemek değil, sadece verilen iltifat karşısında çok şişinmek istemiyor.
İkinci örnekte, aslında kişinin karşısındakiyle bir gün dışarıya çıkma isteği yok. O kişiyle ilgilenmiyor, kibar olmaya çalışıyor olabilir veya sadece durumu geçiştiriyordur. Bu 2. örnekte yalan biraz daha habis bir hal alıyor. Bu yalan tipine ‘yerinde durulmayan söz’ de denilebilir.
Üçüncü örnekte, kişi ev arkadaşının evde olmamasını dilemiyor; sadece arkadaşına konuşmak istemediği biriyle konuşmak zorunda kalmaması için yardım ediyor. Bu örneğe kurtarıcı yalan denilebilir. Bir başka örnek ise, yeni tanıştığı bir kişiyle randevulaşan kişi, öteki kişinin sohbeti hoşuna gitmeyince acil bir durum varmış gibi bir anda randevudan ayrılması olabilir.
Sonuncu örnekte ise, çocuk kitabın 100 tl olmasını dilemiyor, sadece ailesinin ona 100 tl göndermesini istiyor. Bu yalan tekrarlarsa, daha patolojik bir hal alabilir.
Bazı zamanlar, bir yalan söylemek sorununuz için hızlı bir çözüm yolu gibi hissettirebilir. Ancak yakın zamanda ve ya gelecekte, yalanlarınızın hedefindeki kişiler bu durumu fark edebilir. Bu nedenle, hızlı çözüm yolu gibi görünen bu küçük yalanlar, sizlere daha büyük bir sorun olarak geri dönebilir.
Yazının orjinali: Psychology Today
Çevirmen: Zeynep Özen
Editör: Ayşe Canan Altındaş