Hatta Gardner, daha sonra bu 7 boyuta iki ekleme daha yapmıştır: Naturalistik Zeka ve Varoluşsal Zeka. Naturalist zeka, çoklu zeka kuramının bugün kabul edilir boyutlarından biridir. Ancak Gardner’ın varoluşsal zeka araştırmalarını tam olarak bitirmemesi sebebiyle henüz kurama dahil olmamıştır.
Gardner’ın Çoklu Zeka Kuramını oluşturan Farklı Zeka Türleri‘ne bir bakalım:
Mantıksal-Matematiksel Zeka: Bu alanda yetenekli kişiler matematik ve mantık sorularını hızlı çözmeye yatkındırlar ve bunlardan hoşlanırlar. Mantıksal-matematiksel zekası yüksek çocuklar bilimsel dergileri takip etmeyi, zihinsel oyunlar oynamayı ve mantık bulmacaları çözmeyi severler. Aritmetik sorularını çözmede iyidirler. Bilgisayar programcılarının ve mühendislik gibi teknik alanlar okuyan kişilerin genelde mantıksal-matematiksel zekaları ortalama üstüdür.
Görsel-Mekansal Zeka: Görsel-mekansal zekası gelişkin kişilerin resim ve şekillerle arası iyidir. Çocukken puzzle yapmayı, LEGO’larla oynamayı ve resim yapmayı severler. Yetişkinlikte sanat, mimari ve fotoğrafçılığı severler. Sık sık birşeyler çiziktirme tutkuları olabilir. Ayrıca öğrenci iken de geometriyi, aritmetiğe tercih ederler. Mimarların, ressamların ve görsel tasarımcıların görsel-mekansal zekaları ortalama bir kişiye göre daha üstündür.
Bedensel-Kinestetik Zeka: Bedensel-kinestetik zekası yüksek kişilerin spor ve hareket ile arası iyidir. Genelde vücutlarını kullanarak konuşurlar, birşeyler inşa etmeyi çok severler, ve tabii ki de sporda çok iyidirler. Bu alanda gelişkin çocuklar genelde sınıfın en hareketli çocuklarındandır, okul dışı gezileri çok severler, aktif rol alabildikleri aktiviteleri tercih ederler ve eğer spor veya dans yapmıyorlarsa kesinlikle spora veya dansa yönlendirilmelidirler.
Müzikal-Ritmik Zeka: Müzikal zekası gelişkin insanlar ve çocuklar ritim tutarlar, sık sık ıslık çalarlar, müzik dinlemeyi ve birşeyler çalmayı çok severler. Şarkıları sık sık mırıldanan ve şarkı ezberlemeyi seven bu çocuklar kesinlikle bir müzikal alete yönlendirilmelidirler.
Kişilerarası (Dış-Sosyal) Zeka: Kişilerarası zekası gelişkin insanların sosyal ilişkileri genelde çok iyidir. Çünkü bu tip insanlar başkalarının hislerini çok iyi okurlar, kişinin vücut dilinden çok şey anlarlar ve derin sohbetlerden hoşlanırlar. Empati kapasiteleri yüksektir. Eğitimcilerin, satışa odaklı çalışanların, rehberlik öğretmenlerinin, psikologların ve hatta politikacıların kişilerarası zekalarının gelişkin olması gerekir. Genelde bu alanda gelişkin çocuklar sınıflarında ve okullarında liderlik pozisyonlarına adaydırlar, çok arkadaşları olur ve oyunları yönetirler.
İçsel (İç-Sosyal) Zeka: İçsel dünyası gelişkin insanlar kendi içlerine dönüp kişisel güçlerini ve zayıflıklarını anlamaya çalışan, analiz yetenekleri yüksek ve içgörüsü oldukça fazla kişilerdir. Çocukluklarında sıklıkla ‘sessiz’ veya ‘utangaç’ gibi sıfatların atfetildiği bu çocuklar, günlük tutmaya, notlar almaya, yaşıtlarından daha üstün seviyede yorumlar ve analizler yapmaya yatkındırlar. Psikolog ve felsefe gibi sosyal bilimler okuyan kişilerin iç-sosyal zekaları genelde ortalamaya göre daha gelişkindir.
Şu anda Türkiye’de sıkça kullanılan WISC-R zeka testi sözel-dilsel zeka, mantıksal-matematiksel zeka ve görsel-uzamsal zekayı bir nebze ölçebilmekteyken, zekanın diğer boyutlarını ölçmede oldukça yetersiz kalmaktadır. Bu da aslında çocukların zihinsel gelişimini anlama açısından hem aileler, hem de eğitimciler için birçok boşluk bırakmaktadır. Özellikle de varolan eğitim sisteminde çocuğun yönlendirilmesi de sadece ölçülebilen alanlara göre olmakta, ve bu kaidelerde çok başarılı olamayan çocukların kimisi haksız yere ‘yeteneksiz’ veya ‘yetersiz’ diye etiketlenmektedir.
Gardner’ın teorisine göre bu zeka alanlarının hepsi, tüm kişilerde bulunmaktadır. Ancak kişiler, bebekliklerinden itibaren aldıkları uyaranlara bağlı olarak, bu 8 boyutta farklı gelişkinlikler gösterebilirler. Önemli olan, daha çocuklukta kişinin güçlü ve zayıf yanlarını tespit ederek, ona doğru yönlendirmelerde bulunabilmektedir.
Siz kendinizin ve/veya çocuğunuzun hangi zeka alanında en güçlü olduğunu düşünüyorsunuz? Çocuğunuzun farklı yönlerini uzman biriyle daha iyi tanımak için, bu linkteki sayfadan psikolojik konsültasyon formunu doldurabilirsiniz.
Herkese kendilerini daha iyi tanıyacakları güzel haftalar dilerim,
Ayşe Canan Altındaş
Referanslar:
Resimler: