Günümüzün kompleks sosyal ve profesyonel yaşantısında sadece akademik becerilerin ve profesyonel yetkinliğin yeterli olmadığını farkeden anne-babalar, çocuklarının sosyal ve duygusal gelişimine, amiyane tabirle EQ’larının (Emotional Quotient) yetkin olmasına da önem vermeye başladılar. Psikolojik danışmanlık alan birçok anne-baba, çocuklarının sınıf arkadaşları arasında nasıl bir yerde olduğunu gözlemleyerek, belki sosyal beceriler konusunda yardım almaları gerektiğini düşünüyorlar. “Çocuğum lider değil, takip eden.” veya “Çocuğum hemen arkadaşlarıyla kaynaşamıyor.” gibi gözlemler veya düşünceler, anne-babaları çocukları için psikoterapi almaya iten etkenler arasında.
Şu bir gerçek ki, her çocuk tek tip bir sosyalleşme biçimi göstermeyecektir. Ayrıca günümüzün monotonlaştırılmış okul ortamı, birçok çocuğun kendini sosyal olarak ortaya koymasını da engellemektedir. Takım çalışmasından ziyade bireyin başarısının alkışlandığı bir ortamda, birçok çocuk liderlik ve sosyalleşme becerileri açısından “yetersiz” veya “çekingen” olarak tanımlanabilir. Ancak anne-babalar unutmamalıdır ki, her çocuğun içinde kendine özgü güçlü olduğu alanlar bulunmaktadır. Bu yazıyı, daha ziyade anne-babaları çocukların gelişime uygun sosyal beceriler nelerdir konusunda bilgilendirmek için yazdık. Özellikle bebeklikte anne ve/veya öz bakım veren kişiyle girilen yakın ilişkideki gözlemler, otizm ve yaygın gelişimsel bozukluk gibi sorunların erken teşhisi ve tedavisinde önemli olacaktır.
Doğumdan ilk aya:
- Bebek içeriden gelen uyarılmalara göre tepkiler verir. Örneğin, karnı doyduysa emzirildikten sonra gülümser. (Endogenous smile – İç kaynaklı gülümseme)
2. ay – 3. ay
Bebek dışarıdan gelen uyarılmalara da tepkiler vermeye başlar. Örneğin, babası gıdıklarken gülümsemeye başlar. (Exogenous smile – Dış kaynaklı gülümseme)
4. ay
- Bebekte sosyal gülümseme başlar. Örneğin, başkalarının gülümsemesine gülümseyerek karşılık verir.
6. ay
- Yabancı kaygısı başlar. Yani, bebek ana bakıcıları (anne veya baba gibi) dışında kişilerin yanında, yabancı kaygısı çekmeye başlar. Suskunlaşmak, hareketlenmenin azalması, ağlama veya ebeveynin arkasına saklanma gibi tepkiler verir. Bu tepkiler sağlıklı bağlanma yaşayan bir çocuk için doğaldır.
9. ayda:
- Karşılıklı elleri çarpıştırdığı oyunları ve “Ce-E!” oynamaya başlar.
10. ay – 12. ay:
- Ayrılma kaygısı başlar. Yani, çocuk ebeveyni ondan ayrılırken durgunlaşır, ağlar ve öfke krizleri geçirebilir.
12. ay – 16. ay:
- Anneye veya ana bakıcıya aşırı bağlılık başlar. (Rapproachment – Bu aşırı bağlılık çocuğun anneye hem çok bağımlı hissettiği, hem de bağımsızlığını ilan etmek için bir savaş verdiği yorucu bir oyuna, özellikle de anne için, dönüşebilir.)
- Ancak bu aşırı bağlılık yürümeye başlanmasıyla birlikte özgürleşme ancak sonra tekrar anneye yapışma gibi bir duruma ilerleyebilir.
- Çocuk izleyici veya paralel olarak oyunlara katılabilir. Yani, birlikte başkalarıyla oynamaz. Ama başka bir çocuk oynarken o da onun karşı
Bu yaştaki çocuklar birbirleriyle oynamazlar. Bir araya geldiklerinde iki taraf da kendilerine ait oyuncakları oynadıkları paralel oyunu tercih ederler. sında kendi oyuncaklarıyla oynayabilir.
2 yaş:
- Çocukta bencillik başlar.
- “Hayır.” kendisinin kullanmayı en sevdiği kelime olmaya başlar.
- Başkalarının davranış ve hareketlerini takip etmeye başlar.
- Agresif tutumlar sergileyebilir. Bu dönem anne için oldukça zordur. Resmen bir sevme-nefret etme dönemine girilir.
3 yaş – 4 yaş:
-
Çocuklar 3-4 yaşlarında diğer çocukların oyunlarına katılmaya başlar. 2-3 çocukla birlikte oynayabilir.
- Kız veya erkek oyunlarına önem vermeye başlar. (Cinsiyet ayrımının gözlemlendiği yaşlardır.)
- Aynı oyunu bırakmadan uzun süre oyun oynayabilir.
4 yaş – 5 yaş:
- Taklit oyunlarına başlar. Anne, baba veya öğretmenini taklit eder.
- Yaşıtlarıyla anlaşarak ortak oyunlar oynar.
-
Küçük çocukların cinsiyet ayrımını deneyimledikleri doktorculuk oyunu, çocukların sosyal gelişimi açısından önemli bir basamaktır. Cinselliğe ilgi artmıştır. ‘Doktorculuk’ oyunları başlar.
- Oyununa sözel yönergeler katar.
- Anlayamadığı şeyleri sorar.
- Okulda ve evde tecrübelerinden, gününden bahseder.
- Kendisinden küçük çocukları korur, önemser.
- Kabuslar görmeye ve canavarlardan korkmaya başlar.
- Hayali bir arkadaşı olabilir.
5 yaş:
- Yaşıtlarına uyum sağlamak onun için önemlidir.
- Romantik hisler hissetmeye başlayabilir.
- “Naber?” “Nasılsın?” gibi sorulara sözel yanıtlar verebilir.
6 yaş – 12 yaş:
- Oyunlarda yönergeleri takip etmeye başlar. (Örn. kutu ve kart oyunlarında)
- Özellikle spor oyunlarında bir takıma ait olmak çok önemli olmaya başlar.
- Kız ve erkek ayrımı, özellikle oyunlarda, önemlidir.
- Birkaç sene öncesine kadar yoğun hissedilen cinsel veya romantik duygulardan artık çok söz edilmez.
- Yeterlilik gösterebilmek çok önemlidir.
12 yaş ve sonrası:
- Kimlik çok önemli bir mesele ol
Ergenlikte karşı cinsle sosyalleşebilmek, sağlıklı bir cinselliğin gelişmesi açısından çok önemlidir. maya başlar.
- Gruba uyum sağlayabilme, ayak uydurabilme önemlidir.
- Cinsiyet ayrımı yavaş yavaş ortadan kalkar. Öteki cinsin dünyasına ilgi duyulmaya başlanır ve ortak aktiviteler planlanır.
Uzm. Klnk. Psk. Ayşe Canan Altındaş