Katarsis Nedir ve Nasıl Yaşantılanır?

“İçine atıyon atma.” söylemi bir zamanlar oldukça dilimizdeydi. Çünkü çoğumuz günlük hayatta bazen duyulmayacağımızı, bazen içte ve dışta çatışma yaratacağımızı düşünerek kelimelerimizi ve duygularımızı kendimizden dahi saklıyoruz. Bastırılan duygular zaman içinde birikip çözülmesi, açığa çıkması daha da zor bir yumak haline gelebiliyor. Sonra o yumak beklemediğimiz anlarda çözülmeye başlıyor. Örneğin yorucu ve yıpratıcı bir ilişkinin bitiminde gelen yeniden doğmuşçasına bir sevinç yaşadığımız veya gün sonunda izlediğimiz bir filme ağladığımızda “Niye bu kadar ağladım bilmiyorum…” dediğimiz zamanlar hep çözüldüğümüz anlardır. Bu çözülmenin/çözünmenin adı katarsis.

Katarsisin sözlük anlamı duygusal boşalım, genel tıpta ise bedenin müshil ilacı ile temizlendiği yönteme verilen ad. Kelime, Yunanca’da arınma ve temizlenme anlamına gelen ‘kathairein’den gelmekte, ruhun özgürlüğüne ve tarafsızlığına kavuşmasını işaret ediyor. Yunan filozof Aristoteles ise izlediği bir tragedyadan sonra duygularından arındığını ifade etmek için bu kelimeyi kullanmış. Aristoteles’e göre, sahnedeki karakter duyguyla başa çıkabildiğinde seyirci de o duygusuyla başa çıkabilmeye başlamaktadır.

Gelelim psikanalizdeki katarsise. Freud, Cinsellik Üzerine’de katarsisi acı veren semptomların, diğer bir deyişle normal dışı davranış/ruh halinin, azalmasını sağlayan “bir ruhçözümsel araştırma” olarak tanımlamıştır. Katarsis terimi psikanalizde ilk defa Josef Breuer tarafından kullanılmıştır. Freud’un yakın çalışma arkadaşı olan Breuer bu metoda daha çok histeri tedavisinde başvurmuştur.

Anna O vakası katarsis metodunun kullanıldığı ünlü vakalardan biridir. Anna O vakasında, Anna şiddetli öksürük,  görmede ve konuşmada bozukluk, bedeninin farklı yerinde ağrılar, sağ kolunda duyu kaybı, halüsinasyon ve bilinç kaybı gibi şikayetlerle, yani semptomlarla, gelmiştir. Anna’dan sırayla her şikayet üzerine ayrıntılı konuşması istenmiştir, bu şekilde şikayete neden olan anılara ulaşılmaya çalışılmış ve o anıdaki işlenmemiş yoğun hisler konuşulmuştur. Breuer, başta hipnoz tekniğini kullanmıştır, ancak Anna O’nun kendiliğinden konuşmaya başladığını fark edince serbest çağrışımı merkez alan “katartik yöntem”e başvurmuştur. Örneğin Anna yazın sıvı almayı reddeder. Breur ile bu konu üzerinde konuşurken aklına şöyle bir anısı gelir: Anna bir arkadaşının köpeğinin insanların kullandığı bardaktan su içtiğini görüyor ve çok tiksiniyor. Breur’in anlatımına göre Anna bu anıyı bitirdiğinde hemen su içmeye başlar.

Psikanalitik teoriye göre, duygusal boşalım bilinçdışı çatışmaların gerginliği azaltma ihtiyacı sonrasında gelişir. Katarsisin ortaya çıkış süreci şöyle açıklanabilir:

1. Çatışmaya neden olan güçlü duygular önce semptoma dönüşerek kendini göstermeye başlar. Semptomlar bireyin günlük hayatını somut şekilde etkiler.
2. Bu güçlü duygular bir şekilde bilinçdışının savunmacı duvarlarından sızıp (rüya, dil sürçmeleri, serbest çağrışım, tekrarlamalar ile) bilinç düzeyine gelir.
3. Bilinç düzeyine geldiğinde ifade bulabilirse, birey iç dünyasına dair farkındalık (içgörü) kazanır ve yoğun bir arınma hissi yaşar.

Günlük hayatta katarsisi en çok tetikleyen hisler öfke ve üzüntüdür. Katarsise neden olan faktör kişisel deneyimle ilişkili olabileceği gibi, herhangi bir uyarıcının oluşturduğu etkiden de kaynaklanabilir. Bu noktada uyarıcının etkisini kişisel dinamiklerden ayrıştırmak ne kadar mümkündür emin değilim. Sonuçta bir kişiyi ağlatan film ya da trafikteki sinir bozucu sürücü başka bir kişiyi aynı şekilde etkilemeyebilir.

Günlük hayattan bir örneği ele alalım: Patronunuzun tavırlarından uzun süredir rahatsızsınız. Sabahki toplantıda patronunuz yine hoşunuza gitmeyecek bir şey yapıyor. O sırada susuyorsunuz veya etkilenmemiş gibi davranıyorsunuz. Sonra trafikte size yol vermeyen taksi şoförüne patlıyorsunuz, hatta arabadan iniyorsunuz, sözlü kavga başlıyor. Etraftakiler sizi zorla ayırıyor. Sakinleştiğinizde verdiğiniz tepkileri garipsiyorsunuz, bu çok anlaşılır; çünkü bir katarsis yaşadınız. Şimdi geriye dönüp baktığınızda sizi gerçekten öfkelendirenin taksi şoförü olduğunu söyleyebilir misiniz?

Tüm bunlardan ötürü çatışmadan korkmadan duyguları kelimelere dökebilmek çok önemli. Çatışmadan kaçıldığında, çatışma yok olmaz, bilinçdışında büyümeye devam eder. Bu yüzden içinize atmayın, farkında olmadan atabilirsiniz; o zaman da aniden çıkagelen katarsis geçtikten sonra sizi nelerin tetiklemiş olabileceğini gözden geçirin. Katarsisinize sağlık, sonunda biraz olsun arındınız.

Uzm. Klinik Psk. Cansu Torun

Kaynakça

American Psychological Association. (2007). Dictionary of Psychology. Washington, DC: Author.

Breuer, J., Freud, S. (1974). Studies on hysteria. Harmondsworth: Penguin Books.

https://www.verywell.com/what-is-catharsis-2794968

En İlginç Psikolojik Vaka Örnekleri

http://therapiamag.com/?p=317